Ninniler, Sözlü Halk Edebiyatı’nın en eski türlerinden biridir. Genellikle; hece ölçüsüyle, belirli bir kafiye ve ahenkle, dörtlükler halinde söylenir. Dili sadedir. Temel olarak, çocukları uyutmak ve eğlendirmek içindir. Hemen hemen her ninni; başında ve/veya sonunda bir takım nida, hitap ve terennüm unsurları içerir.
Ninni kelimesi, Türkiye’de ve diğer Türk boyları arasında, değişik şekillerde kullanılmaktadır. Makedonya Türkleri’nce söylenen ninnilerde, nini-ninni kelimesinin yanısıra, nina-ninna ve nani-nanni biçimlerine de rastlanılmaktadır.
Ninna ninna ninnaca
Yumurtali pogaça
Pogaçanın içi yok
Hasan’çenın dişi çok (Gostivar)
Nanni mi nanni mi nanisi var
Bebeğimin uykisi var
Uyuyacak bebeğim ninni
Nanni mi bebeğim nanni
Uyuyasın da büyüyesın (Radoviş)
Ninniler, çoğunlukla, kısa ve dörtlükler halindedir. Ancak; kıtalar beş veya altı mısradan da oluşabilir.
Beşlik
Dandin dandin dan ister
Pekmez yemez bal ister
Yayan gitmez payton ister
Eşeğe binmez at ister
Ninni ninni ninni ninni (Üsküp)
payton: fayton
Altılık
Dan dan danlari
Yanar altın mumlari
Güzel olsun çocuğumun
Sunetlık rubalari
Şirin olsun çocuğumun
Güveylık rubalari (Ohri)
sunet(lik): sünnet(lik)
Ayrıca; az sayıda olmakla birlikte; üç mısralı veya yedi, sekiz ve on üç mısralı örnekler de vardır.
Üçlük
Dandili dandili dan kuşi
Çocuğumun vardır annuşi
Lokum getirsin babuşi (Gostivar)
annuş: anne; babuş: baba
On Üçlük
Dandili dandili dandili
Medresenin kandili
Aya Sofiya’nın bülbüli
Kaşlari kudret kalemi
Gözleri göğem danesi
Burni buhum kokusi
Ağzi şeker hokkasi
Dili Kâbe hurmasi
Dişleri pirinç danesi
Gerdani Pazarcik yoğurdi
Anasi bu çocuği doğurdi
Keşke doğursa iki dane
Mahlede olsa sekiz dane (Ohri)
Aya Sofiya: Aya Sofya; dane: tane; mahle: mahalle
Dörtlükler halinde söylenen ninniler, genelde, yedili veya sekizli hece vezniyle söylenir.
(7 hece) Ay dandana dandana
(7 hece) Dana girmiş bostana
(7 hece) Kes bostancı danayi
(7 hece) Yemiş bizim lânayi (Üsküp)
lâna: lahana
(8 hece) Ay dan kuşi dan kuşi
(8 hece) Babasi efendi kişi
(8 hece) Uyur büyür oğlum ninni
(7 hece) Mektebe gidecek holli (Üsküp)
Ancak; uyumsuzluk, dize sayısında olduğu gibi, hece ölçüsünde de görülmektedir.
(6 hece) Ninni yavrum ninni
(8 hece) Uyusun büyüsün olli
(9 hece) Tatlilansın semırsın ninni
(8 hece) Okula gidecek olli (Üsküp)
(8 hece) Nini nini ninalarda
(9 hece) A pişi pişi pişalarda
(8 hece) Alalarda lülalarda
(10 hece) Koymuşum çocuğumu uyusun
(6 hece) Uyusun büyüsün
(6 hece) Haçan kalk sabalen
(7 hece) Mis kokarak yürüsün (Gostivar)
haçan: ne zaman; saba(len): sabah(leyin)
Makedonya’da söylenen ninniler, genelde, mâni biçiminde (aaba) veya mesnevî tarzında (aabb) kafiyelenmiştir.
(a) Eylık sağlık sana yağı
(a) İsi somun tere yağı
(b) Açın kapi ben alacim
(a) Çöyçenin ayağını (Ohri)
al(mak/acim): al(mak/acağım); çöyçe: küçük erkek çocuk; eylık: iyilik; isi: ısı, sıcak
(a) Ninni ninni ninnisi
(a) Hasan’çenın var uykusi
(b) Uyusun Hasan’ım uyusun
(b) Büyüsün Hasan’ım büyüsün (Gostivar)
Bunların dışında; aaaa, aaab ve abcc kafiye düzenlerinde de örnekler görülmektedir.
(a) Nini dedim uyusun
(a) Kuzu gibi büyüsün
(a) Pati pati yürüsün
(a) Babasına gitsın (Üsküp)
(a) Asmada kurdum salıncak
(a) Eline verdım oyuncak
(a) Tısmadi vurdum yumrucak
(b) Nanni dedım uyudu evladım (Radoviş)
(a) Tumbur tumbur tumburica
(b) Degırmencinın karisi
(c) Kuri üzüm devşirir
(c) Felek nazar getirir (Gostivar)
kuri: kuru
Makedonya Türkleri tarafından söylenen ninniler, konu bakımından, şu şekilde tasnif edilebilir: Dinî, kutsî, fikrî mahiyette olan ninniler; efsane ve ağıt türünde olan ninniler; dilek ve temenni ifade eden ninniler; sevgi ve alâka ifade eden ninniler; ayrılık ve gurbet ifade eden ninniler; vaat içeren ninniler; tehdit ve korkutma mahiyetinde olan ninniler.
Dinî, Kutsî, Fikrî mahiyette
Ninni dedım uyuttum
Holli dedım kaldırdım
Hak yoluna gönderdım
Hak yolunda bir bunar
Ne içilır ne donar
Ninni yavrum ninni
Uyusun yavrum holli (Üsküp)
bunar: pınar
Dilek ve Temenni ifade eden
Nanni nanni oğlum
Uyusun da büyesın
Mektebe çabuk gidesın
Okasın doktor olasın
Anani ilaçlasın (Konçe Köyü / Radoviş)
büyümek/büyesin: büyü(mek/yesin); ilaçla(mak/sın): ilaçla(mak/yasın); okumak/okasın: oku(mak/yasın)
Sevgi ve Alâka ifade eden
Nina dedim ninası
Vardır yavrumun uykusu
Nina dedim ninadan
Hak bağışlasın Yaradan
Okşar üpelim alnından (Üsküp)
üpmek: öpmek
Vaat içeren
Dandili dandili dan kuşi
Çocuğum binmez yokuşi
Güzel kuşun yuvasi
Çikolata getiri babuşi (Gostivar)
babuş: baba
Tehdit ve Korkutma mahiyetinde
Gelme kuta gelme
Pencereden girme
Uyuyacak çocuğum
Büyüyecek çocuğum
Doğru yollar yürüyecek
Benim güzel çocuğum
Nanni nanni (Üsküp)
kuta: köpek
Makedonya Türkleri’nce söylenen ninniler, konu ve şekil bakımından, Türkiye’deki örneklerle büyük benzerlikler göstermektedir. Benzerlik en çok ilk dizelerdedir. Diğer dizeler ise; söz yazarına yani anneye bağlı olarak değişmekle birlikte, aynı ritmi devam ettirir.
Dandili dandili danali bebek
Elleri süsli kınali bebek
Yayan yürüyemes payton ister
Benım küçük evlâdım
Büran’ım uykular ister (Gostivar)
payton: fayton; süsli: süslü
Dandini dandini danalı bebek
Elleri kolları kınalı bebek
Benim oğlum nazlı bebek
Uyusun yavrum ninni (Anadolu)
Dandili dandili dastana
Dana girmiş bostana
Kov bostancı danayı
Dana yedi lâhnayı
Lâhnayı yerse içini yok
Çocuğumun dişleri yok (Gostivar)
lâhna: lahana
Dandini dandini dasdana
Danalar girmiş bostana
Kov bostancı danayı
Yemesin lahanayı
Lahanayı yemez kökünü yer
Benim oğlum lokum yer
Uyusun da büyüsün ninni
Tıpış tıpış yürüsün ninni (Anadolu)
Anonim ninnilerin yanında, ninnilerden esinlenerek şiir yazan kimi şair ve yazarların taklidî ninni örnekleri de yazılı edebiyatta yer almaktadır.
*Ninniler ninniler cömert ninniler
Ninniler düş verir tüm çocuklara
Ninniler ninniler sıcak ninniler
Ninniler malıdır tüm çocukların
*Anam söylesin haydi bir duyun
Anam söylesin haydi bir duyun (Necati Zekeriya / Ninniler – Türkçe Yayımlar Kurumu, Üsküp 1973, s. 5)
Ninni yavrum saçını ben öreyim
Ninni yavrum yüzünü ben göreyim
Ninni yavrum yüzüne düş vereyim (Necati Zekeriya / Ninniler – Türkçe Yayımlar Kurumu, Üsküp 1973, s. 7)
KAYNAKÇA
*Hafız, N. (1989). Makedonya Türk Halk Edebiyatı Metinleri. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.
*Hasan, H. (2008). Makedonya Türklerince Söylenen Türküler. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
*Yardımcı, M. (Kasım 1998). Kıbrıs ve Diğer Türk Ülkelerinde Ortak Ninni ve Tekerlemeler. 2. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi [Bildiri], Gazimağusa.
*Yardımcı, M. (Ocak 2005). Batı Trakya Türkleri Halk Edebiyatı ve Türk Dünyası Folkloruna Mukayeseli Bir Bakış. 1. Uluslararası Batı Trakya Türkleri Araştırmaları Kongresi [Bildiri], Münih.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder