1990'dan sonra Makedonya

Yeni Seçim Yasası ve Vatandaş Siyasi Kuruluşlar Yasası uyarınca 11 Kasım 1990 yılında Makedonya’da ilk demokratik parlamento seçimleri yapıldı.Seçimlerden sonra uzmanlardan oluşan ilk hükümet kuruldu.İlk başbakan olarak Nikola Klusev seçildi.25 Ocak 1991 yılında çok partili Makedonya Cumhuriyeti Meclisi Egemenlik Deklarasyonunu onayladı.Deklarasyonda, diğerleri arasında Makedonya Cumhuriyetinin egemen devlet tanımlanmasının yanı sıra , kendi çıkarları doğrultusunda, Yugoslavyadan ayrılan diğer devletlerle ilerideki ilişkilerine bağımsız karar verecek.Makedonya’nın da bir federal birlik olarak yer alan Yugoslavya Sosyal Federatif Cumhuriyeti’nin dağılmasından sonra Makedonya meclisi referandumun yapılmasını kararlaştırıyor.Referandumda, Makedonya vatandaşları, Makedonya’nın Yugoslavya federasyonundan ayrılmasını ve egemen bağımsız Makedonya’nın kurulması doğrultusunda karar vermeleri gerekiyor.8 Eylül 1991 yılında oy veren vatandaşların %90’nından fazla Makedonya’nın bağımsız bir devlet olmasından yana oldular.Referandum sonuçlarına göre Makedonya Meclisi 17 Eylül tarihinde düzenlediği toplantıda bağımsızlık Deklarasyonunu onayladı.
17 Kasım 1991yılında Makedonya Meclisi , Makedonya Cumhuriyetinin yeni Anayasasını onaylayarak ilan etti.Devlet bayrağı kanıtlanırken, Makedonya ,egemen, bağımsız, demokratik ve sosyal devlet olarak tanımlanıyor.Makedonya’nın yeni Anayasası için arnavut milletvekilleri oy vermediler.Makedonya Cumhuriyetinde egemenlik yurtaşlardan çıkmaktadır ve yurtaşlarındır.Makedonya , modern, demokratik ve parlamenter devlet prensiplerine uyarak organize edilmiştir.Makedonya anayasası demokratik siyasi sistemin prensiplerini takip ederek, çokpartili parlamenter sisteminin uygulanmasından yana.
Makedonya Meclisi 29 Temmuz 1992 yılında Makedonya’nın Birleşmiş Milletler Kuruluşuna egemen ve bağımsız devlet olarak kabul edilmesini onayladı.Makedonya, Birleşmiş Milletler Kuruluşuna 3 Nisan 1993 yılında üye oldu.Bunula Makedonya, Deklarasyonu ve Birleşmiş Milletlerin diğer belgelerinin yanı sıra, çağdaş uluslararası ilişkiler prensiplerini ve uluslararası hukukta mevcut olan standartları kabul etti.
Makedonya Cumhuriyeti’ni resmi adıyla tanıyan ilk ülke Türkiye Cumhuriyeti’dir. Yunanistan’nın vetosu nedeniyle büyük sıkıntılar yaşayan Makedonya’ya karşılıksız maddi ve manevi desteği sunan da Türkiye’dir.Bulgaristan ise Makedonyayı anayasal adıyla ulus olarak değil sadece bölge olarak tanıdı.Birleşmiş Milletler tarafından 1993 yılında tanınan Makedonya, Yunanistan'ın baskıları sonucu Birleşmiş Milletler tarafından Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (EYMC) adıyla tanınmaktadır.
Tekpartili sisteminden, çokpartili sisteme geçen Makedonya , farklı programlar üzerinde, birleşen çok sayıda parti kurulmaya başladı. Makedonya Türkleri’ni de biraraya getirecek , onların siyasi- toplumsal ve diğer ihtiyaçlarını giderme doğrultusunda çalışma yapacak bir siyasi partinin kurulması girişimlerine yol açıyor. Böyle bir düşüncenin oluşması sonucu, 3 haziran 1990 yılında Türk Demokratik Birliği adında bir siyasi derneğin kurulması karara bağlandı. 1 Temmuz’da bu karar ilk meclis toplantısında resmileştirildi. Türk Demokratik Birliği, siyasi – toplumsal görevleri ve faaliyetleri kapsayan bir dernek olduğu halde, seçim yasasından yararlanarak 1990 yılında yapılan parlamento seçimlerine katıldı. Ancak, dernek statüsü üzerinde faaliyet gösteren TDB, parlamentoya girmedi, ama Türkler arasında kitlevilik kazanması açısından önemli bir gelişme yaşandı.
1991 yılında Makedonya’da yapılan nüfüs sayımında 97.600 Türkün yaşadığı tespit edildi. Makedonya Türklerin milli hak ve özgürlüklerini, siyasi,toplumsal, ekonomi, eğitim ve kültürel gelişmelerini sağlama davasının bir dernek statüsüyle pek kolay gerçekleşmediğini farkına varan TDB 27.06.1992 yılında düzenlediği olağanüstü kurultayında Türk Demokratik Partisine dönüşme kararı aldı. Bu nedenle partinin programında bazı değişmeler ve ilaveler yapıldı. TDP’nin başkanı görevine Erdoğan Saraç seçildi.
Siyasette bu gelişmeler sürerken, Makedonya Türkleri arasında bir eğitim sorunu güncellik kazandı. Makedonya anayasasının sekizinci maddesine göre her vatandaş milli mensubiyetini özgürce ifade etme hakkına sahiptir. Anayasa tüm milliyetlerin anadilinde eğitim görme hakkını tanıyor. Debre’ye bağlı , Merkez Jupa belediyesinde yaşayan Türkler, anayasa hakkına dayanarak , çocukların Türkçe eğitim görme talebinde bulunuyor. Ancak dönemin hükümeti, bu ahalinin Makedon Müslüman olduğu, öğrencilerin de Türkçe’yi bilmediği gerekçesiyle, bu talebi red ediyor. Öğrenci velilerinin ısrarla davranışı sonucu , Merkez Jupa’daki “Moşa Piyade” ilkokulunda Makedonca öğrenim gören yaklaşık 500 Türk öğrencisi eğitim sürecinden uzaklaşıyor. Eğitim Bakanı tarafından uygulanan anadili testine tabi tutulan bu öğrenciler başarı göstermesine rağmen anayasal haklarına kavuşamadıkları için, Kocacik köyündeki “Necati Zekeriya” ilkokulunda eğitimlerine devam etmeye başladılar. Ancak Sosyal Demokratlar Birliği lideri Branko Tsırvenkovski’nin hükümeti bu karara karşı çıkıyor. Bunun sonucu, bu öğrenciler 1998 yılına kadar eğitim dışında katılıyor.
Edindiğimiz bilgilere göre Üsküb’ün “ Bratsvo i Edinstvo” ve “11 Oktomvri” anaokullarında birer Türkçe sınıf çalışmaktadır. Makedonya’nın diğer kentlerinin Türk okullarında da duruma ve ihtiyaca göre okul binası çerçevesinde anasınıflar zaman zaman çalışmaktadır. Makedonya’da Türkçe eğitimi yapıldığı ilkokul sayısı 54 tür.Bunlardan Üsküp “Tefeyyüz” ilkokulu , “İstikbal” Kalkandelen, Gostivar ”Petre Yovanovski”, Vrapçişte “Çede Filipovski”, Çalıklı “Namık Kemal”, Kocacık “Necati Zekeriya” merkez ilkokulları olurken, diğer ilkokullarda Makedon ve Arnavut sınıflarının yanı sıra 1-8’e kadar Türk sınıfları da eğitim görülmektedir. Ancak Türk okullarında öğrenci sayısının düşüşü yüzünden kimi kent ve köylerde Türkçe sekiz yıllık okullarının 4’cü sınıfa kadar döndürülmesine neden oldu.
Üsküp “Yosip Broz Tito” lisesi, Kalkandelen “Nikola Şteyn” orta tıp okulu, Gostivar “Pançe Popovski” lisesi, Gostivar “Zlate Malakovski” meslek lisesi, Gostivar orta ekonomi okulu , ve yine Gostivar orta tıp okulunda Türkçe eğitim görülüyor. Bu ortaokullarda başvuruya göre her ders yılında birer ya da iki Türkçe sınıf çalışmaktadır.
Üsküp Aziz “Kiril ve Metodiy” Üniversitesi Filoloji Fakültesinde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde 1976 yılından itibaren çalışmalarını sürdürmektedir. Aynı zamanda Üsküp Pedagoji Fakültesi kapsamında ilkokul öğretmen kadrosu yetiştiren bir bölüm mevcuttur. Bunun yanında, diğer fakültelere milliyetlerin katılımı toplam nüfusun yüzdesine göre ayarlanmıştır.
1994 yılında Makedonya’da sayımlar ve parlamento seçimleri yapıldı. Sayımlara Makedonya Cumhuriyet’inde toplam 1.945.932 kişinin yaşadığı bunlardan 78.019 ya da %4’ün Türk olduğu tespit edildi.
Makedonya Türkleri ilk kez TDP sayesinde 1994 yılında yapılan parlamento seçimlerine katıldı. Yapılan ilk seçim turunda toplam 11.169 oydan 4681’ini alarak milletvekili adayı Kenan Hasip Makedonya Türkler’inin Parlamentoda ilk temsilcisi oldu.
Makedonya’nın bağısızlığından bu yana Türklerin tek partisi olan TDP’nin çalışmaları farklı çevrelerde farklı tepkilere yol açtı. Bu durum bir partinin daha kurulması için imkanlar yarattı. Neticede 1999 yılının sonlarına doğru Türk Hareket Partisi adında yeni bir parti kuruldu. THP’nin statüsü, yine Makedonya Türkler’inin milli özbenliğini ve toplumsal ,siyasi, ekonomik ile kültürel hakların savunma doğrultusunda olmuştur. Merkezi Üsküp’te olan THP ‘nin başkan görevine Adnan Kahil seçildi.
Bunun dışında ülkenin üst düzey makamlarında birkaç Türk yer aldı, ancak bunlar Türk Partilerin adayları olarak değil, diğer partilerin desteğiyle bu görevlere geldiler: Sosyal Demokratlar Birliği mensubu Türk asıllı Güner İsmail Kültür Bakanı görevinde, Demokratik Alternativ mensubu Adnan Kahil Devlet Bakanı görevinde bulundu.
2002 yılında yapılan parlamento seçimlerinde TDP Makedonya için Birlikte koalisiyonuyla seçimlere katıldı. THP başkanı VMRO- DPMNE’nin listesine girerek seçimlere katıldı. Seçim sonuçlarından Makedonya için beraber koalisiyonunda yer alan TDP’nin iki milletvekili Kenan Hasip ile Gayur Saraç diğer yandan THP başkanı Adnan Kahil milletvekilli oldu. Böylece Makedonya parlamentosunun tarihinde ilk kez Makedonya Türklerini üç milletvekilli temsil ediyordu. 2001 yılında devlet güvenlik güçleri ve Arnavut millitanları arasında meydana gelen savaş Çerçeve Anlaşmasın imzalanmasıyla sonuçlandı.Çerçeve anlaşmasıyla, Ana yasa değişti. Anyasada azınlıkların komşu ülkelrde yaşayan ulusların bir parçası olduğu kabul edildi.Örneğin Makedonya Türkleri Anayasada Türk ulusun bir parçası olarak gösteriliyor.Belediyelere daha büyük yetkiler verildi.Blediyelerin sınırları yeniden çizildi. Türkler sadece Merkez Jupa ve Plasnıtsa'da çoğunlukta dolaysıyla son yerel seçimde bu iki blediyede Belediye Başkan koltuğunu Türk Demokratik Partisi'nin adayları kazandı.Plasnıtsa'da Fidail Salifovski, Merkez Jupa'da ise Nuzi Şahin görevde.Yüzde 20 üzerinde olan Arnavutlar, Makedonça'nın yanısıra Arnavutça'nın da resmi dil olmasını sağladı. Anayasa değişiklikler uyarınca azınlıkları ilgilendiren yasaların onaylanması için mecliste salt çoğunluğun yanısıra azınlıklara ait milletvekillerin de oy çoğunluğunun sağlanması zorunluğu konuldu. Devlet kurumlarında tüm milletlere hakça temsil ilkesinin uyglulanması gerekiyor. 2002 yılında Makedonya’da nüfus sayımı da yapıldı. Bu sayıma göre Makedonya'da 78 bin Türk yaşıyor ve Türkler iki milyonluk nüfusun yüzde 3.85'ini temsil ediyor. 2003 yılında Türkler'in en eski gazetesi "Birlik" kapandı.Birlik gazetesi 23 Aralık 1943 yılında Üsküp’te çıkmaya başladı.Makedonya devletinin en eski yayını sayılan Nova Makedonya gazetesinden sadece bir ay sonra çıkan Birlik , geçen yarım yüzyılda bu topraklarda Türk topluluğun varlığını ispat etmiş ve Türklerin sesi olmaya çalışmıştır.Çıkmaya başladığında Birlik Makedonya Türklerinin alfabesi ve okuma kitabıydı, evlerinde görülen biricik türkçe yayındı.Balkanların bu bölgesinde yaşayan Türklerin elli küsur yıllık yaşamı ile öz geçmişinin önemli bir bölümü gazete sayfalarında yer almıştır.2006 yılında yapılan seçimlerde TDP milletvekilleri Kenan Hasip ve Hadi Nezir meclise girmeye başardı. THP başkanı Adnan Kahil ise devlet bakanı oldu.